Buiten Beeld
Status
Permanent
Categorie
Bestaat niet meer
Sinds
01-09-2021
Toelichting
In 2021 vernietigde de NS het Spoorbeeld van Auke de Vries. De NS noemde het “een pijnlijk besluit”. Hoe kan het gebeuren dat een beeldbepalend kunstwerk, een sleutelwerk in de Nederlandse beeldhouwkunst, toch wordt gesloopt? Het begon allemaal met een opdracht van PTT Post. Dit bedrijf gaf al in sinds de jaren ‘20 van de 20e eeuw opdrachten aan kunstenaars en liet de Haagse beeldhouwer halverwege de jaren ‘80 om een monumentaal kunstwerk maken voor hun nieuwe expeditieknooppunt naast het oude stationspostkantoor, achter Hollands Spoor. Het smalle, langgerekte en abstracte beeld dat De Vries aan de achterkant van het expeditieknooppunt maakte, werd voor alle treinreizigers richting Amsterdam een markant herkenningspunt op de route. Het Spoorbeeld had zelfs een eigen perron.
Alleen: een stalen beeld vraagt wel onderhoud. Met de privatisering van de PTT in 1989, het vertrek van het expeditieknooppunt in 1998 en de wisselingen in eigenaarschap die daarop volgden, is dat onderhoud steeds meer buiten zicht geraakt. In 2015 kwam het voormalige expeditiepand en daarmee ook het kunstwerk, in eigendom van de NS. Ondanks dat de NS langdurig in overleg was met de gemeente, Stroom Den Haag en de kunstenaar over mogelijke herplaatsing heeft zij het werk laten vernietigen.
Het verlies van De Vries’ Spoorbeeld is extra spijtig omdat het behalve een beeldbepalende sculptuur op die plek, ook een sleutelwerk was in de collectie buitenkunst in Nederland. Het markeerde de overgang van omgevingsvormgeving naar omgevingskunst. Tijdens de Wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog ontstond veelal ‘nagelvaste’ kunst, kunst die aan gebouwen vastzat zoals mozaïeken en reliëfs. Vanaf 1965 komt de kunst steeds meer los van de architectuur en dient die niet alleen ter verfraaiing, maar draagt vooral ook bij aan de leefbaarheid van de omgeving. Deze omgevingskunst is meestal totaal abstract en neemt vaak de gedaante aan van gemetselde niveauverschillen, kleursystemen, bestratingselementen en speelplastieken. De beleving van de plek staat telkens centraal. In de jaren ‘80 verschuift het accent van dienstbaar zijn aan de omgeving naar meer op zichzelf staande kunst. Daar is het Spoorbeeld van De Vries exemplarisch voor.
Daar waar kunstwerken in musea zelden aan verwaarlozing ten onder gaan, blijken beelden in de openbare ruimte regelmatig vogelvrij. Terwijl ze van groot belang zijn voor onze beleving van de publieke ruimte. Spoorbeeld van Auke de Vries is slachtoffer geworden van de vele veranderingen van eigenaarschap.
Gegevens kunstwerk
Locatie kunstwerk
Adres
Station Hollands Spoor, Den Haag
Stadsdeel
Centrum
GPS gegevens
52.069940890053, 4.3238846574249 Bekijk op plattegrond
Omschrijving kunstwerk
Tekst
Wachtend op de trein richting Leiden en Amsterdam op NS-station Hollands Spoor kijk je direct op een beeld waar je niet omheen kunt: de langgerekte sculptuur van Auke de Vries achter het voormalige Haagse expeditieknooppunt van PTT-Post.
De PTT gaf destijds opdracht voor de vervaardiging van het beeld. De Vries koos voor de onlogische smalle strook tussen spoor en gebouw aan de achterzijde en niet voor een meer voor de handliggende locatie aan de voorzijde van het expeditieknooppunt. De risicovolle plek die andere beeldhouwers waarschijnlijk resoluut zouden afwijzen, inspireerde De Vries. ‘Hoe plastisch kan plat zijn?’ was het vraagstuk dat hij wilde onderzoeken. ‘Héél plastisch’, weten we sinds 1986 toen het beeld geplaatst werd. De Vries slaagde erin met platte vormen een driedimensionale voorstelling op te roepen. Door de stroken en platen zowel naar de façade als naar het spoor te laten neigen, doorbreekt hij de tweedimensionale, gevelgebonden opzet. Veel speelruimte is er niet. Maar wel net genoeg.
Er is nog een ander middel dat de beeldhouwer aanwendt om het platte plastisch te maken. Hij laat een vorm uit het kader breken. Aan het einde van de springerige zigzaglijn steekt de driehoek met krul over de betonnen fundering. Daarmee overschrijdt het beeld de grens tussen gebouw en spoor. Het komt los van de gevel. Dat effect wordt versterkt doordat de loodzware vormen vederlicht schijnen: alsof ze als de losse katernen van een krant langs de gevel worden geblazen. Verschillende vormen balanceren op en naast elkaar. Ze dreigen te vallen maar de doordachte compositie zorgt ervoor dat ze in evenwicht blijven. Een stalen krul lijkt een door een turnster bewogen lint. Typisch De Vries. Met tonnen zwaar staal maakt hij werk dat ijl en fragiel oogt: de ondraaglijke lichtheid verbeeld.