Tekst

Bij het zien van de streng geometrische ‘Synthetische constructie’ aan de Plesmanweg zou je niet direct denken dat de natuur het uitgangspunt vormt voor het werk van Joost Baljeu. Maar net als Mondriaan zocht Baljeu naar de structuren die ten grondslag liggen aan de grillige verschijningsvormen van de natuur. Doel was om zo een nieuwe, universeel geldende vormentaal te creëren. De kubussen in ‘Synthetische constructie’ zijn gestapeld rond een loodrechte lijn. De spiraalvorm die zo ontstaat, was volgens Baljeu verwant aan de natuur waarin alles zich om kernen beweegt.

Baljeu was een belangrijke exponent van de abstract geometrische beweging in Nederland na 1945. Veel kunstenaars namen in die tijd afstand van het realisme uit de jaren dertig dat besmet was geraakt met het nationalistische ‘gesundes Volksempfinden’ uit het nazi-tijdperk. Er ontstond weer belangstelling voor de abstracte kunst van de avant-garde uit de eerste decennia van de twintigste eeuw, met vertegenwoordigers als Mondriaan en Van Doesburg.
Toen Baljeu na een kortstondig uitstapje naar de literatuur in 1952 weer ging schilderen, maakte hij een snelle ontwikkeling door. Hij begon met het maken van schilderijen waarin kleurvlakken tegen elkaar werden afgezet. Om de ruimtelijke illusie concreet te maken, componeerde hij de kleurvlakken tot reliëfs die geleidelijk steeds ruimtelijker werden en resulteerden in monumentale constructies. Baljeu was als kunstenaar, schrijver en docent zeer actief. Zo was hij oprichter van het tijdschrift ‘Structure’, waaraan geestverwante kunstenaars en architecten bijdragen leverden.

Geometrische abstractie is later door velen verworpen als te afstandelijk. Voor Baljeu gold echter het tegendeel. Hij was een gevoelig idealist die juist door het samengaan van kunst en architectuur een harmonische omgeving wilde creëren. Baljeu is dan ook één van de weinige kunstenaars geweest, die zijn geometrisch abstracte doelstellingen tot het eind toe trouw bleef.