Tekst

‘Hij was een volmaakte Hollander’. Deze uitspraak op het standbeeld van Johan de Witt (1625-1672) staat in schril contrast met de gebeurtenissen op de Plaats in 1672. Op 20 augustus van dat jaar gaat Johan naar de Gevangenpoort aan de Plaats om zijn broer Cornelis op te halen. Cornelis komt vrij na te zijn veroordeeld tot eeuwige verbanning op beschuldiging van het beramen van een aanslag op de Prins van Oranje, Willem III. Ook Johan, die kort daarvoor ontslag had genomen als raadpensionaris, wordt beticht van anti-Oranjedenkbeelden. Een woedende menigte Oranjegezinden sleurt de gebroeders uit de Gevangenpoort en vermoordt hen op gruwelijke wijze.

In 1653 wordt De Witt raadpensionaris van Holland en West-Friesland. Tijdens het Eerste Stadhouderloze Tijdperk (1653-72) is hij de meest invloedrijke persoon in de Republiek. De Witt staat pal achter het ‘Eeuwig Edict’ (1667), waarin de Staten van Holland het stadhouderschap afschaffen. Als in het Rampjaar 1672 de Republiek van alle kanten wordt aangevallen, krijgt De Witt de schuld. De roep om de Prins van Oranje zwelt aan. Omdat de Staten-Generaal het ‘Eeuwig Edict’ laten varen, wordt Willem III stadhouder. De Witt trekt zijn conclusies en neemt ontslag, maar heeft dan al te veel Oranje-aanhangers tegen zich in het harnas gejaagd.

Het klassiek vormgegeven bronzen standbeeld voor De Witt dateert het uit het begin van de 20e eeuw. Toen pas was de discussie rond zijn persoon voldoende geluwd om hem als kundig Nederlands staatsman te eren. Eind 1913 kreeg Frederik Jeltsema, die ook talloze penningen, medailles en borstbeelden maakte, de opdracht voor het beeld. De Witt houdt met z’n linker hand een rol papier tegen de borst, een verwijzing naar zijn functie. Verder staan er op de sokkel uitspraken die zijn kwaliteiten onderstrepen. Het beeld werd in 1918 onthuld in aanwezigheid van koningin Wilhelmina en prins Hendrik.