Tekst

In 1843 toonde de Franse beeldhouwer Emile de Nieuwerkercke koning Willem II zijn model van een ruiterbeeld van prins Willem van Oranje. De koning was direct gecharmeerd, gaf opdracht het beeld uit te voeren en betaalde de vervaardiging uit eigen middelen. In 1845 werd het tegenover het Paleis Noordeinde onthuld.

Het is op z’n minst opmerkelijk dat de vorst en een nationale commissie tegelijkertijd druk bezig waren met de oprichting van een standbeeld voor de prins. Beeldhouwer Royer, die al in 1842 fiat had gekregen voor de uitvoering zijn ontwerp, leverde dit standbeeld pas in 1848 op. Het werk zou een aantal jaren zijn uitgesteld, maar onduidelijk blijft waarom. Eén ding is zeker; met de oprichting van het ruiterbeeld voerde de koning een inhaalmanoeuvre uit die veel stof deed opwaaien.

Het ruiterstandbeeld van Willem van Oranje is het oudste vrijstaande beeld in Den Haag én het eerste ruiterstandbeeld in Nederland. De Nieuwerkercke heeft de prins als heerser uitgebeeld: een veldheer in wapenrusting en met maarschalkstaf. Te paard, hoog boven het volk verheven. Dit motief vindt z’n oorsprong in de klassieke oudheid en verbeeldt de absolute macht. Waarschijnlijk sprak deze heroïsche vorm opdrachtgever koning Willem II, die samen met Britten en Pruisen Napoleon bij Waterloo had verslagen (1815), sterk aan.
Dat gold echter lang niet voor iedereen. Ofschoon de artistieke kwaliteiten van het werk alom werden geprezen, kwam er felle kritiek. Een eerbetoon aan de Vader des Vaderlands moest tot stand komen namens het volk en niet alleen namens de koning, die eigengereid had gehandeld bij de oprichting van het ruiterbeeld. Bovendien – zo luidde het commentaar – stond de voorstelling ver af van de historische werkelijkheid. Willem van Oranje was immers meer van politieke dan van militaire betekenis voor ons land geweest.