Tekst

Bij de realisatie van Monument 1813, het grootste 19e eeuwse monument in Nederland, komt voor het eerst in de beeldhouwkunst de tegenstelling tussen katholieken en protestanten scherp naar voren. Het classicistische ontwerp van schilder/beeldhouwer Johan Koelman en architect Willem van der Waayen Pieterszen won de in 1863 uitgeschreven wedstrijd. Velen gaven echter de voorkeur aan het neogotische ontwerp van architect Cuypers. Daar was het organiserend comité tegen. Het was van mening dat de ‘roomse’ neogotiek niet, en het classicisme wel paste bij het overwegend protestante Nederland. Een felle polemiek volgde.

Niettemin gingen Koelman en Van der Waayen samen met de beeldhouwers Theo Simons en de Belgische broers Joseph en Jacques Jaquet aan het werk. Zij voltooiden het nationaal gedenkteken op Plein 1813 in 1869. In het monument, een initiatief van de ‘Vereeniging van en voor Nederlandse Industrieelen’, zijn de gebeurtenissen rond het einde van de Franse overheersing (1795-1813) verwerkt. Ook zijn personages die een prominente rol speelden bij de onafhankelijkheid opgenomen. Zo laten de reliëfs aan de achterzijde de landing van erfprins Willem I vanuit Engeland in Scheveningen en het uitsteken van de Oranjevlag zien. Ook zijn de grondleggers van het nieuwe koninkrijk, Van der Duyn van Maasdam, Van Hogendorp en Van Limburg Stirum, weergegeven. Het Driemanschap bereidde de terugkeer van de prins voor. Prins Willem I nam na de slag bij Waterloo (1815), waar Napoleon definitief werd verslagen, de koningstitel aan. Hij staat dan ook als Koning Willem I aan de voorzijde, zijn rechterhand geheven om de eed op de nieuwe grondwet af te leggen. Personificaties van de godsdienst en de geschiedenis flankeren de koning. Bovenop het bouwwerk prijkt de Nederlandse Maagd, in haar hand de Nederlandse vlag met wimpel, de Nederlandse Leeuw achter haar en onder haar de wapens van de negen provinciën en van Oranje.