Tekst

Achter de Nieuwe Kerk aan het Spui is het grafmonument van de grote wijsgeer Spinoza te vinden. Op de grafplaat uit 1927 staat in Latijn: ‘In de aarde van de Nieuwe Kerk liggen de botten begraven van Benedictus de Spinoza.’ Erboven is het zegel van de filosoof aangebracht: een roos met zijn initialen en het woord ‘caute’ ofwel bedachtzaam. De roos is het symbool van Spinoza, wat doorn betekent.

Den Haag was Spinoza’s toevluchtsoord. Hij had openlijk kritiek op bepaalde dogma’s van de joodse religie en werd daarom uit zijn eigen Amsterdams-joodse gemeenschap verbannen. Drie eeuwen nadien, in 1956, maakte de Nederlands-joodse kunstenaar Job Wertheim zijn grafmonument. Het bestaat uit een bakstenen muurtje met in het midden een staande natuurstenen zerk, waarin de beeltenis van Spinoza is uitgehouwen. Onder het gestileerd naturalistische portret bevindt zich een basaltsteen afkomstig uit het gebergte van Galilea met het Hebreeuwse opschrift ‘Amcha’, uw volk. Dit om aan te geven dat het joodse volk Spinoza weer omarmde.

Spinoza (1632-1677) kwam via Rijnsburg en Voorburg in Den Haag, nadat hij Amsterdam in 1661 had verlaten. Hij woonde aan de Stille Veerkade en later aan de Paviljoensgracht, waar hij zijn beroemde werk ‘Ethica’ voltooide en waar hij in 1677 overleed. Schuin tegenover het huis aan de Paviljoensgracht staat zijn standbeeld. Vanwege de banvloek mocht Spinoza niet op een joodse begraafplaats worden begraven. De protestantse Nieuwe Kerk bood hem zijn laatste rustplaats.

De maker van zijn grafmonument, Wertheim, volgde in de jaren twintig van de 20e eeuw een klassiek academische beeldhouwopleiding in Duitsland. In de Tweede Wereldoorlog werd hij vanuit Nederland naar Theresiënstadt gedeporteerd, waar hij opdracht kreeg kunstwerken te maken. Na de oorlog verwierf Wertheim bekendheid met zijn portretbustes. In 1957 richtte hij ‘Openbaar Kunstbezit’ op, het populaire radio- en latere tv-programma om kunst onder de aandacht van een breed publiek te brengen.