Tekst

Wat nu een klein, intiem monumentje is voor de Haagse tekenaar, lithograaf, grafisch ontwerper Theo van Hoytema (1863-1917), zag er aanvankelijk anders uit. Hoe, dat valt te lezen in de bewaard gebleven uitnodiging voor de onthulling op 20 juni 1923: ‘Het bestaat uit een kleinen vijver, dienende tot een drinkplaats voor vogels, welke vijver gedeeltelijk wordt afgesloten door een muur, waarin een gedenksteen is aangebracht, vermeldende den naam van den overleden kunstenaar, alsmede een vogelrelief en de bron voor waterverversing.’ Al met al best een monumentaal gedenkteken.

Omdat het op de hoek Willem Frederiklaan/Willem Lodewijklaan midden in de verdedigingslinie lag, werd het in de Tweede Wereldoorlog afgebroken. Aan de Johan de Wittlaan keerde het in 1956 terug, om in 2009 een vaste plek te krijgen op het Van Hoytemaplein. Gelukkig overleefde de kern van het monument deze verhuizingen, maar de vijver is net als veel van het muurwerk verdwenen. De ontwerper, architect G. Knuttel, baseerde zijn idee voor de centrale steen op het Ex Libris dat Van Hoytema in 1895 voor zichzelf maakte: twee kerkuilen op een tak. Steenhouwer A.H. Planje voerde het ontwerp uit.

Geschetst naar de natuur zijn Van Hoytema’s dieruitbeeldingen treffend, soms zelfs vertederend. Meestal tekende hij er plant- en bloemmotieven omheen. Hierin is enige invloed van de Jugendstil en de Japanse prentkunst terug te zien. Echt aansluiten bij een van de moderne kunststromingen van rond 1900 deed hij nooit; Van Hoytema behield zijn eigen oorspronkelijke stijl.

Vanaf 1891 kreeg hij brede bekendheid met geïllustreerde prentenboeken, waaronder Het lelijke jonge eendjenaar het sprookje van Andersen. Daar kwamen na de eeuwwisseling de populaire kalenders bij. Van Hoytema was enorm productief en veelzijdig. Hij nam talloze opdrachten aan voor onder meer menukaarten, tijdschrift- en catalogusomslagen, briefkaarten, affiches en Ex Librissen. Ook zijn naar zijn tekeningen meubels en aardewerk vervaardigd.